Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Rusya'nın 2014 yılında Ukrayna'yı işgal etmesinden bu yana yargısız infazlar, cinsel şiddet ve zorla çalıştırma da dahil olmak üzere açık ve benzeri görülmemiş insan hakları ihlalleri gerçekleştirdiğine karar verdi.

Mahkemenin büyük dairesi, Rusya'nın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne taraf olmaktan çıktığı 11 Mayıs 2014 ile 16 Eylül 2022 tarihleri arasında "büyük ölçekte açıkça hukuka aykırı davranışta" bulunduğuna oy birliğiyle karar verdi.

Rusya yanlısı silahlı gruplar 2014 yılında Ukrayna'nın doğusundaki Donetsk ve Luhansk bölgelerine girmiş ve Rusya, 24 Şubat 2022'de Ukrayna'ya yönelik tam ölçekli işgaline başlamıştı.

Mahkeme, çarşamba günü yayımlanan kararında, dayak, boğma veya elektrik şoku gibi işkence eylemleri eşliğinde yaygın ve sistematik cinsel şiddet kullanımına dair kanıtlar bulunduğunu söyledi. Mahkeme, sivillerin ve savaş esirlerinin sahte infazlara [bir kişiyi gerçekten öldürmeden önce veya hiç öldürme niyeti olmadan, öldürülmek üzere olduğu izlenimini yaratacak şekilde yapılan psikolojik işkence yöntemi], vücut parçalarının kesilmesine ve vücutlarının mahrem bölgeleri de dahil olmak üzere elektrik şoklarına maruz bırakıldığını kaydetti.

Mahkeme, birçoğu sekiz yıldan uzun bir süre boyunca gerçekleşen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin tekrarlanan ihlallerini tespit ederek şunları söyledi: "Mahkemeye daha önce gelen uyuşmazlıkların hiçbirinde, davalı devletin, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra kurulan uluslararası hukuk düzeninin temellerini 'açıkça' hiçe sayması bu kadar evrensel olarak kınanmamıştı.”

Ukrayna, kararı "tarihi ve benzeri görülmemiş" olarak selamladı ve bunun "inkar edilemez bir zafer" olduğunu söyledi. Rusya, yargılamaya katılmadı ve kararı görmezden geleceğini söyledi.

Mahkemenin tespit ettiği ihlaller şunlardır:
►Ayrım gözetmeyen askeri saldırılar,
►Sivil ve Ukraynalı askerlerin yargısız infazı,
►Savaş aracı olarak tecavüz dahil işkence,
►Sivillerin hukuka aykırı ve keyfi şekilde gözaltına alınması,
►Gerekçesiz sivil tahliyeleri ve zorla transferler,
►Tarihsel olarak Moskova’ya bağlı olan Ukrayna Ortodoks Kilisesi dışındaki tüm dini gruplara yönelik sindirme, taciz ve baskılar,
►Gazetecilere yönelik yıldırma ve şiddet ile Ukrayna’yı destekleyen bilgi yayımını cezalandıran yeni yasalar,
►İşgal altındaki kasaba ve şehirlerde barışçıl protestoların Rus ordusu tarafından zorla dağıtılması,
►Mülkiyetin yok edilmesi, yağmalanması ve gasp edilmesi,
►Okullarda Ukrayna dilinin bastırılması ve Ukraynalı çocuklara yönelik ideolojik aşılamalar,
►Ukraynalı çocukların Rusya’ya transferi ve çoğu durumda Rusya'da evlatlık verilmesi.

Mahkeme şunları belirtti: "Rus askerlerinin işgal altındaki topraklarda cinsel şiddet ve tecavüze uğramasının yaygınlığı özellikle iğrençtir. Kanıtlar, kadınların tecavüze veya cinsel saldırıya uğradığı koşulların aşırı şiddetini ve onları terörize etme, aşağılama ve küçük düşürme niyetini göstermektedir... Doğrudan mağdurlar üzerindeki etkisinin yanı sıra, silahlı bir çatışma bağlamında kadınlara ve kız çocuklarına tecavüz edilmesi, saldırganın mağlup erkekleri sembolik ve fiziksel olarak aşağılama aracı olarak da tanımlanmıştır.”

"Tecavüz veya tecavüz tehdidi, toplulukları topraklarından uzaklaştırmak veya saldırılar sırasında terörü artırmak için de kullanılıyor. Kanıtlar ayrıca, erkek tutuklulara sıklıkla uygulanan korkunç cinsel şiddete de işaret ediyor. Erkek tutuklulara yönelik cinsel istismar, işkence ve sakatlama, genellikle erkeklik veya erkeklik duygularını yok etmek ve onlara saldırmak için gerçekleştiriliyor."

Hakimler, Ukrayna'da Şubat 2022 işgalinden sonra cinsel şiddet ve tecavüzün "Ukrayna halkını bireyler ve toplum olarak insanlıktan çıkarmak, aşağılamak ve moralini bozmak ve Ukrayna egemen toprakları üzerinde hakimiyet kurmak için uygulanan askeri stratejinin bir parçası" olarak uygulandığını söyledi.

Mahkeme, tazminat ödenmesine karar verip vermeyeceğine daha sonra karar verecek. Ancak Rusya, daha önce mahkemeye kararları uygulamama veya tazminat ödememe niyetini bildirmişti.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne taraf 26 ülke, davaya üçüncü taraf olarak müdahil olmuş ve Rusya'nın Ukrayna'yı işgali nedeniyle ortaya çıkan insan hakları ihlallerinden sorumlu tutulması yönündeki talebi desteklediklerini ifade etmişlerdir.

Mahkeme ayrıca, Rusya Federasyonu tarafından doğu Ukrayna'ya tedarik edilip taşınan bir füze kullanılarak MH17 sefer sayılı uçağın düşürülmesi ve uçaktaki 298 sivilin ölümüne yol açan olayın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne aykırı olduğuna karar verdi.

Kaynaklar: The Guardian – AİHM