Suudi Velihat Prensi Muhammed bin Salman hayalini gerçekleştirirse, Neom adını verdiği 500 milyar dolarlık bir şehir devleti bir gün çölde yükselecek ve krallık hem ham petrol rezervleri tükenmeden önce petrole olan bağımlılığını azaltmaya çalışacak hem de Suudi Arabistan milyarlarca dolar yeni yatırım çekecek.

Ancak şimdiye kadar Neom gecikmelerle boğuştu ve prensin iddialı vizyonunun ağırlığı altında çalışanların zorlanmasından ötürü proje işçi göçü yaşadı.

Mühendisler, bir dağın yamacında 30 kat yükseklikte bir delik açarak oteller ve konutlardan oluşan bir tür bal peteği yaratılması talepleriyle mücadele etti. Her biri bir futbol sahasından daha büyük olan 10 saray inşa etmeye yönelik bir başka talimat uyarınca 50'den fazla farklı tasarım yapıldı ancak Neom projesinde çalışan personel fiyatı 400 milyon dolara kadar çıkabilecek evlerin satın alınıp alınmayacağını merak ediyor. 

Yeni şehir devleti için yapılan tasarımlarda Neom Dağı'nı ve aşağıda her biri 400 milyon dolara kadar fiyatlandırılacak sarayları içeriyor.

Geçen aralık ayında yapılan bir yönetim kurulu toplantısında Prens Muhammed, kirlilikten arındırılmış bir şehir için daha basit başka planlar sunan şehir planlamacılarını bir kenara itip, planlamacılara daha cesur düşünmelerini söyledi.

'Kendi piramitlerimi inşa etmek istiyorum'

Talimatlarına aşina olan kişilere göre, Prens Muhammed toplantı sırasında "Kendi piramitlerimi inşa etmek istiyorum" dedi.

Suudi hükümeti, Neom'a yönelik soruları ve yorum yapmayı reddetti.

Suudi Arabistan'ın Varlık Fonu’na ait olan Neom projesinin sözcüsü, projenin ölçeğini benzeri görülmemiş olarak nitelendirdi, ancak nihai yönünün esnek olduğunu ve projenin "öncelikleri, fırsatları ve zorlukları değiştirerek" şekilleneceğini söyledi.

Prens Muhammed, yatırımcıları etkilemek için büyük fikirleri kullanmaya çalıştı ve bazen yabancı yetkililere bile yapmak üzere yola çıktığı şeyin yarısını başarırsa bile mutlu olacağını söyledi.

Yunanca "Neo" kelimesinin ve Arapça "gelecek" kelimesinin bir kombinasyonu olan Neom, 35 yaşındaki prensin krallığa büyük ölçekli yabancı yatırım çekme planlarının en cesur örneğidir.

Proje şu ana kadar sınırlı bir başarı elde etti. Suudi Arabistan'a toplam yatırımcı girişi geçen yıl yaklaşık 5,4 milyar dolardı, salgına rağmen 2019'a göre neredeyse bir milyar dolar arttı, ancak toplam yatırım miktarı on yıl önceki yılda 16 milyar dolarlık yabancı yatırım miktarından çok daha düşük kaldı.

Prens, petrol devi Saudi Aramco'nun hisse satışı için 2 trilyon dolarlık yüksek bir rakam belirledikten sonra önemli sayıda uluslararası yatırımcıyı hisse satışına çekemedi ve yabancı kurumları ayartmaya yetecek kadar bile olsa, fiyatı geri çekmekte  isteksiz davrandı.

Ekonominin yönünü değiştirmek için diğer girişimler de sıkıntılı. Eski Kral Abdullah'ın Riyad'da bir finans merkezi kurma girişimi, programın on yıl gerisinde kaldı. Kralın, milyonlarca sakini çekme umuduyla 2005 yılında başlattığı, Kızıldeniz'de bir şehir kurma girişimi, sadece binlerce nüfusa sahip. 

Neom için planlar çok daha büyük. Proje son vizyonuyla, otomobilsiz, yüksek hızlı bir trenle birbirine bağlanan doğrusal bir şehir olacak Line kentinde, 170 km uzunluğundaki karbon nötr bir projeye odaklanıyor.

Projenin çevresinde Neom Körfezi, Akabe Bölgesi, Neom Dağı ve Neom Sanayi Şehri olarak adlandırılan diğer dört unsurun yanı sıra Vault olarak bilinen bir dağın yamacına bir tatil yeri inşa etme projesi de bulunuyor. Neom’da enerji, gıda üretimi ve medyayı içerecek şekilde 14 endüstriyel sektör de faaliyet gösterecek. 

Bazı Neom çalışanları ve Suudi yetkililer, planların uygulanabilir olduğuna şüpheyle yaklaştıklarını söylüyor. Krallığın Varlık Fonu ve maliye bakanlığı şimdiden ilk altyapıya, ana planlara, danışmanlara ve çalışan ücretlerine 1 milyar dolardan fazla para harcadı. Bazı Suudi yetkililer bu nakit paranın başka yerlerde daha iyi kullanılabileceğine inandıklarını ifade ediyor. Hem eski hem de mevcut diğer çalışanlar, dış yatırımcıların Neom’un bazı tekliflerini değerlendirmeye ikna olmadıklarını söylüyor. Ayrıca krallığın sırf Batı normlarına alışmış yabancıları çekmek için alkol tüketimi, kadın ve erkeklerin özgürce kaynaşması için yeni bir dizi yasa tasarısı hazırlamasına da şüpheyle yaklaşıyor. 

Proje, borsalarda değerli hisseleri olan mavi çipli firmaları çekerek bazı başarılar elde etti. ABD'li kimya şirketi Air Products & Chemicals ve bir Suudi firması ile ortaklaşa çalışan Neom, dünyanın en büyük yeşil hidrojen üretim tesisini inşa etmek için 5 milyar dolar yatırım yapmayı planlıyor. 

Proje, etrafına yayılan bir şehir devleti olsun ya da olmasın mantıklı: Neom’un konumu dünya standartlarında güneş ve rüzgar enerjisi kullanacak ve bu da tesisi Air Products’ın ürünlerini küresel olarak ihraç etmesi için cazip hale getiriyor.

Neom'un sözcüsü, "rekabetçi bir yasal çerçeve" üzerinde çalıştığını ve "başarmaya çalıştığımız şeyin benzersizliğini kucaklamak isteyen ..." küresel yatırımcılarla görüşmelerde bulunduğunu söyledi.

Mevcut ve eski çalışanlar, Neom’un Genel Müdürü Nadhmi el-Nasr’ın, petrol şirketi Aramco’daki 30 yıllık kariyeri boyunca proje teslim etme konusundaki ününe rağmen, prensin fikirlerini hayata geçirmek için mücadele ettiğini söylüyor. 

Neom’un Genel Müdürü Nadhmi el-Nasr.

ABD'nin en büyük kayak merkezlerinden birinin eski CEO'su, Neom'da planlanan dağ beldesine başkanlık eden Andrew Wirth geçen ağustos ayında yazdığı istifa mektubunda, Nasr'ın liderlik tarzının "sürekli olarak aşağılamak ve uygunsuz bir şekilde küçümsemek ve küçük düşürücü öfke patlamaları"ndan mütevellit olduğunu yazdı.

Projeden ayrılan yönetici sayısı artıyor

Projede çalışan iki bilgi teknolojisi şefi, iki pazarlama müdürü ve iki iletişim yöneticisi de ayrıldı.

Nasr istifalarla ilgili soruları Neom'a yönlendirdi. Ancak Neom sözcüsü, çalışanlarla ilgili bireysel soruları yanıtlamayı reddetti. 

Gıda endüstrisi yaratmaya odaklanan bölümde çalışan eski çalışan Aimee Bothwell, çalışanların Neom'a inanmak için eğitildiğini ancak çok azının projenin kültürünü veya fizibilitesini sorgulama riskini aldığını söyledi. Bothwell, "Ayrıldığımda, neredeyse bir tür tarikattan çıktığımı hissettim" dedi.

Mevcut ve eski çalışanlar, Prens Muhammed'in Neom’un ayrıntılarla derinden ilgilendiğini aktardı. 

Prens'in Neom için tutkuları, The Line kenti için ocak ayında yapılan halkla ilişkiler lansmanıyla netleşti: Neom ekibi, kente uzaydan bile görülebilen güçlü ışıklar yerleştirmeyi düşündü. Prens, planlardan haberdar olan insanlara göre, Uluslararası Uzay İstasyonu'ndan The Line’ı aydınlattığı için kendisini tebrik etmek üzere bir telefon almayı bile umuyordu. Daha sonra ne olduysa uzaydan ışıklandırma planlamalarından vazgeçti.

Line'ın gökyüzü manzarasını noktalamak için, projenin geliştiricileri şimdi devasa bir gökdelenin fizibilitesini inceliyor. Yapı, ABD’deki Empire State Binası'ndan daha yüksek, 1.600 fit (487 metre) yüksekliğe sahip olabilir.

Kaynak: Rory Jones, Summer Said, Stephen Kalin, The Wall Street Journal, 1 Mayıs 2021
Haberin detayları için The Wall Street Journal okuyabilirsiniz.