France 24’ten Stéphanie Trouillard dünkü makalesinde Fransa’da karikatürün tarihini ele aldı.

Makalede hiciv dergisi Charlie Hedbo'nun yer yer eleştirilmesi dikkat çekti.

“Fransız tarih öğretmeni Samuel Paty, ifade özgürlüğü ile ilgili bir dersinde Hz.Muhammed'in iki karikatürünü gösterdikten sonra 16 Ekim'de öldürüldü. 

Son yıllarda, Fransa'da karikatür, Charlie Hebdo'nun saygısız karikatürleri ve 2015 terör saldırıları nedeniyle manşetlere taşındı. Ama karikatürün ülkede uzun ve renkli bir geleneği var.

Ortaçağ

Orta Çağ'da karikatür giderek yaygınlaştı. Fransa'nın milli kütüphanesi Bibliothèque Nationale de France (BNF), "14. yüzyılın sonunda ortaya çıkan ilk resimler ahşap üzerine kazınmıştır" diye tanımlıyor. Ancak karikatürün popülerleşmesine 15. yüzyılda matbaanın doğuşu etken oldu. Protestan reformcular papayla alay etmek için karikatürü kullandı. Fransız kralı III.Henri hakkında bir karikatür kampanyası yapılarak kralla dalga geçildi. Kral sonrasında öldürüldü.
BNF'ye göre, “Siyasi karikatürün patlaması her zaman bir kriz anında gerçekleşti.”

Fransız devrimi

Tarihçi Annie Duprat'a göre karikatür, Fransız Devrimi sırasında gerçek anlamda kendine gelir. "Papa Pius VI, 1791 baharında Ulusal Meclis tarafından oylanan Ruhbanların Sivil Anayasası’nı kınadığında, sıradan Fransızları temsil eden bir karakter olan Jacques Bonhomme tepkisini göstermekte hiç vakit kaybetmedi: Papa'nın kısa açıklamasını tuvalet kağıdı olarak kullandı. BNF'ye göre, 1789 ile 1792 yılları arasında 1.500 hiciv illüstrasyonu yapıldı.

Temmuz Monarşisi

Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, kral bu dönemde de karikatüristlerin ana hedefiydi. 19. yüzyılda basının yükselişi ile resimli süreli yayınların sayısı arttı. 1830'dan 1848'e kadar sürecek Temmuz Monarşisi döneminde karikatürist Daumier, kral Louis-Philippe'i, Rabelais'in bir dizi romanından alınmış bir karakter olan dev Gargantua olarak resmettikten sonra altı ay hapis yattı. Daha sonra Daumier, kralın yüzünü bir armut üzerine çizerek sanatçı Charles Philipon tarafından yaratılan bir motifi kopyaladı. Philipon, "krala hakaretten" altı ay hapis cezasına çarptırıldı. 1824'te Charles X tarafından kaldırılan bir yasa, 1835'te yeniden yürürlüğe konuldu ve karikatürlere, gravürlere ve taşbaskılara sansür dönemi başladı.

Dreyfus Olayı

1881'de yeni bir basın özgürlüğü yasası çıkarılınca karikatürler yeniden yayılmaya başladı. 19. yüzyılın sonunda, Dreyfus Olayı karikatüristlere hayal güçleriyle isyan etmelerini sağlayacak mükemmel bir hikâye idi. Dreyfus Olayı, 1894'ten 1906'ya kadar süren siyasi bir skandaldı. [Yahudi kökenli Fransız yüzbaşı Alfred Dreyfus Almanya’ya casusluk yapmakla ve vatana ihanetle suçlanmış, yılları hapishanede geçtikten sonra aklanarak itibarı iade edilmiştir.] Dreyfus Olayı adaletin sorgulanmasında ve Yahudi düşmanlığının yayılmasında Caran d’Ache'ın [Karikatürist Emmanuel Poiré’nin takma adı] ünlü karikatürü "Ils en ont parlé" ("Onun hakkında konuştular") ile sembolize ediliyordu. Karikatürde zarif bir aile yemeğinin, Dreyfus Olayı’nın tartışılmaya başlanmasının ardından nasıl kaosa dönüştüğü gösteriliyordu. Çizim, günlük Le Figaro gazetesinde yayınlandı ve o zamandan beri o dönemin ikonik bir örneği haline geldi.

Birinci Dünya Savaşı

Tarihçi Laurent Bihl, Birinci Dünya Savaşı Yüzüncü Yıl Programı'nın web sitesinde, Birinci Dünya Savaşı'nın başlangıcında "Fransız hiciv basınının büyük bir kısmının yayınlarına devam edemediği"ni belirtiyor. Bunun nedeni, "kuşatma durumu, birçok illüstratörün savaşa gitmesi ve kaynak sıkıntısı" nedeniyle yayınların kesintiye uğramasıydı. Ancak hayatta kalan yayınlar, düşmana karşı propaganda yaparak yayın hayatlarına devam edebildi. Bu dönem aynı zamanda, bugün hâlâ yayınlanmakta olan hiciv gazetesi Le Canard Enchaîné gibi yeni yayınların da çıkmasına neden oldu.

1968 Mayıs Olayları ve Charlie Hebdo

İkinci Dünya Savaşı sırasında, Yahudi karşıtı propagandayı yaymak için Nazilerin yanında yer alan Vichy yanlısı gazeteler dışında, sansür çoğunlukla karikatürleri ortadan kaldırdı. Karikatür çizimleri ancak 1950'lerde yeniden politik hale geldi ve Charles de Gaulle hakkındaki karikatürler özellikle popüler oldu. Karikatüristler, yönetimdeki hükümetin otoriter yönlerini kınamak ve farklı otoriter liderlerin iktidarını sürdürdüğü diğer dönemlerle karşılaştırmak için çizginin gücünü kullandılar: Örneğin XIV. Louis veya Napolyon gibi Charles de Gaulle’ü de her şeye gücü yeten bir tür egemen olarak tasvir ettiler.

Bu dönemde, 1960 yılında, Charlie Hebdo'nun öncülü olarak kabul edilen Hara-Kiri, önce aylık, sonra da 1969'da haftalık olarak piyasaya sürüldü. Hara-Kiri, "aptal ve çirkin gazete" alt başlığı ile yayınlandı ve Fransız sosyal gelenek ve değerlerine yönelik kışkırtıcı ve alaycı yaklaşımında olabildiğince bu alt başlığa uymaya çalıştı. Fransız hükümeti tarafından 1961 ve 1966'da iki kez geçici olarak yasaklandı. Ardından Kasım 1970'te dergi De Gaulle'ün ölümüne cevaben alaycı bir kapak yayınladı. [1970 yılının Kasım ayında Fransa’da bir diskotekte çıkan yangında çoğu genç 146 kişi ölmüş, Hara-Kiri, De Gaulle’ün ölümü ile diskotek yangınını mizahi olarak birleştirerek, kapağında “Colombey’de Trajik Balo: Bir Ölü Var” başlığı ile yayınlamıştı.] Bu kapak, yayını kalıcı olarak yasaklayan yetkililer için bardağı taşıran son damla oldu.

İki yıl sonra Hara-Kiri bu sefer Charlie Hebdo adı altında yeniden dirildi. Ancak BNF'nin web sitesinde belirttiği gibi, farklı bir canavara dönüştü: “Basın illüstrasyonları yavaş yavaş karikatürün yerini aldı ve karikatüristlerin eğitimi, statüsü ve uygulamaları değişti. Artık kendilerine sanatçı-gazeteci diyorlardı." 

Charlie Hebdo, 1980'lerde okuyucu kitlesi düştükçe kısa bir süre tedavülden kalkmasına rağmen birçok fırtına atlattı. Çoğunlukla [Hristiyanlık dahil tüm dinlerle ve aşırı sağla alay eden karikatürleri nedeniyle] aşırı sağdan ve Katolik örgütlerden gelen çok sayıda şikâyetin hedefi oldu. İslam'a dair yapılan karikatürlerse önce El Kaide’nin tehditlerine, sonra da 7 Ocak 2015'te ofislerine yapılan terörist saldırıda 12 kişinin ölümüyle sonuçlandı."
Kaynak: France 24 / (Uzun Özet) Makale: Stéphanie Trouillard