Yaklaşık bir yıl önce, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Corona salgınının resmen bir pandemi olduğunu ilan etti. O zamandan bile netti: Virüse karşı mücadelede en önemli araç aşıdır.

Şu anda birkaç aşı test edildi ve piyasada mevcut durumda. Dünya çapında şu ana kadar 100 milyondan fazla aşı dozu yapıldı. Aşılama kampanyaları oldukça farklı seyirler izliyor: Bazı ülkeler aylardır yerli aşı kullanıyor olsa da başka ülkelerde teslimat darboğazları var. Aşılar diğer birçok ülkede hâlihazırda mevcut bile değildir.

Yeni Corona virüse karşı etkili bir çare arayışı da ülkeler arasında jeopolitik boyutları olan bir rekabet haline geldi.

Ağustos 2020'de Rusya, halkı için kendi aşısını tescil eden ilk ülke oldu. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin o zamandan beri Rus aşısı Sputnik V’i tanıtıyor. 

Çinliler daha da hızlıydı. Çin geçtiğimiz eylül ayında ülkedeki yüz binlerce kişiye yerli aşı yapıldığı bildirildi. Ancak, Rusya'nın aşılama kampanyasının başlaması, üretim zorlukları nedeniyle defalarca ertelendi.

Sonuçta Rusya, 2020 aralık ayının başlarında, neredeyse bazı Batılı ülkelerle aynı anda toplu aşılara başlayabildi. Başlangıcı İngiltere yaptı, ardından ABD ve son olarak da AB ülkeleri aşılamaya başladı. Bununla birlikte, aşılamada tek tek ülkelere bakıldığında aşılamalar farklı hızlarda ilerliyor.

İngiltere artık toplu aşılama konusunda öncü bir ülke haline geldi. Neredeyse hiçbir ülke 100.000 kişi başına daha fazla aşı yapmış değildir. Bu arada İngiltere’de 70 yaşın üzerindeki grup ikinci kez aşı oluyor. Ancak İsrail aşılamada dünya şampiyonudur. İsrail'de kısa bir süre içersinde, iki milyondan fazla insana ilk doz aşıları yapıldı. 

AB ülkelerinde ise aşılama çok yavaş başladı. Bunun nedenleri karmaşık: Örneğin Fransa'da aşı şüpheciliği özellikle yüksek ve bu sorun Rusya'da da görülen bir problem. 

Teknik arızalar Almanya'da manşetlere taşındı. AB'de ayrıca teslimat darboğazları var. Bunun nedeni muhtemelen Brüksel'in ilaç şirketleriyle tereddütle görüşmelere başlamış olmasıdır. Paranın da belirleyici bir rol oynadığı söyleniyor. 

Spiegel'in yayınladığı interaktif tablo incelendiğinde, her 100 kişide, kişi başına düşen aşı sayısı ülkelere göre şöyle değişiyor:

►Her 100 kişiye İsrail’de 60,1 doz aşı düşüyor.

►Her 100 kişiye İngiltere’de 15,5 doz aşı düşüyor.

►Her 100 kişiye ABD’de 10.1 doz aşı düşüyor.

►Her 100 kişiye Sırbistan’da 7,6 aşı doz düşüyor.

►Her 100 kişiye Kanada’da 2,7 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Danimarka’da 5 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Türkiye’de 2,8 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Çin’de 3,6 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Rusya’da 0,7 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Kıbrıs, Estonya ve Letonya'da 1 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Almanya’da 3,2 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Fransa’da 2,5 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye İspanya’da 3,8 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Belçika’da 2,8 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Finlandiya’da 3,1 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Norveç’de 2,5 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Polonya’da 3,6 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye İtalya’da 3,7 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Romanya’da 4 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Suudi Arabistan’da 1,3 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Mısır ve Cezayir’de 1 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Hindistan’da 0,3 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Meksika’da 0,5 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Brezilya’da 1,2 doz aşı düşüyor.
►Her 100 kişiye Arjantin’de 0,9 doz  aşı düşüyor.

Aşılamada adalet bir yanılsama gibi görünüyor 

Küresel bir perspektiften bakıldığında, zengin ve yoksul ülkeler arasındaki farklar özellikle haritada da açıktır. Aşılama adaleti bir yanılsama gibi görünüyor. Örneğin Meksika ve Şili'nin ilaç şirketleriyle ikili anlaşmaları varken ve haftalardır aşı yaparken, bölgedeki en zayıf ülkeler Honduras ve Bolivya gibi ülkeler beklemek zorunda. Çünkü iki ülke de Dünya Sağlık Örgütü'nün aşı dağıtım mekanizması "Covax" üzerinden aşı alıyorlar.

Ek olarak, gelişmekte olan ülkelere aşı genellikle sadece Çin ve Rusya tarafından sağlanmaktadır. Bunun arkasında siyasi hesaplar var. Birçok Batı ülkesi kendi çözümlerini tercih ediyor. Daha az şeffaf süreçler nedeniyle, Çin ve Rus aşılarını eleştiriyorlar.

Şu anda AB'de üç aşı onaylanmıştır:

►Alman şirketi BioNTech ve ABD'li ortağı Pfizer'ın aşısı,

►ABD ilaç şirketi Moderna'nın aşısı,

►Oxford Üniversitesi ile ortaklaşa geliştirilen Anglo-İsveç şirketi AstraZeneca'nın ürünü.

AB’de teslimat darboğazları şu anda Brüksel ile bir anlaşmazlığa neden oluyor. AB, AstraZeneca’yı İngiltere'ye öncelik vermekle suçluyor. AstraZeneca iddiaları reddediyor.

Pekin aşı diplomasisi izliyor
Batı ülkelerinin aksine, Pekin'in bir aşı diplomasisi izlediği görülüyor. Birçok Asya ülkesi Çin'den "Sinovac" ve "Sinopharm" aşıları sipariş etti. Aynı zamanda diğer bir Çin aşısı CanSino Biologics’i (CNBG) şimdiye kadar sadece kendi ülkesinde kullandı. Çin, aşı teslimatlarıyla bazı ülkelerle ilişkilerini yoğunlaştırmak istiyor.

Türkiye aşısını Çin'den alıyor. Boğaz'a ilk teslimatlar gelmeden önce bile, Ankara'nın gelecekte Uygurlar söz konusu olduğunda daha hoşgörülü olabileceği söylentileri vardı. Müslüman azınlık, Çin'de sistematik olarak bastırılıyor ve Türk Hükümeti Çin'in uyguladığı insan hakları ihlallerine karşı defalarca eleştiri yaptı.

Hangi aşının kaç ülkede kullanıldığına dair tablo ise şöyle:

Orta Doğu'daki birçok ülke için Çin ve Rusya'dan gelen fonlar da batı aşılarına bir alternatif yaratıyor. Moskova ve Pekin, Avrupa ve ABD'den gelen kıt aşılara karşı kendi aşılarını öneriyor. Hindistan hükümeti de gelecekte diğer ülkelere kendi üretimi "Covaxin"i sunmak istiyor. Ancak Hint aşısı tartışmalıdır. Etkinliği konusunda şüpheler var. 

Tüm zorluklara rağmen, umutlanmak için birçok sebep var: Araştırmalar şimdiden aşılama kampanyalarının ilk başarılarını ortaya koyuyor. Örneğin İsrail'de, ilk aşılama dozundan sonra 60 yaşın üzerindeki kişilerde yeni enfeksiyonların sayısı önemli ölçüde düşmüştür. Perşembe gününden itibaren ülkedeki 16 yaşından büyük ve daha önce aşılanmamış herkesin aşılanmasına başlandı. 16 yaş altı grup için henüz dünyada hiçbir aşı onaylanmadı.

Diğer ülkelerin İsrail'in vardığı noktaya ulaşması biraz zaman alabilir. AB'de aşılar genellikle eylül ayından itibaren temin edilebilir olacak. Az gelişmiş ülkelerde herkesin aşıya ulaşması ise 2022 yılının nisan ayından önce gerçekleşmeyecek gibi görünüyor.

Kaynak: Spiegel