Stockholm Uluslararası Barış Araştırma Enstitüsü'nün (SIPRI)’nin son raporuna göre Amerika Birleşik Devletleri, dünya çapında en büyük silah ihracatçısı olmaya devam ediyor ve 2020 ile 2024 yılları arasında toplam 107 ülkeye silah sevkiyatı yaptı. 

Rapora göre küresel silah ihracatı az çok durgunlaştı ve 2010-2019 dönemine kıyasla neredeyse hiç değişmedi. Ancak tek tek ülkelere daha yakından bakıldığında, şu anda dünya düzenini sarsan dramatik jeopolitik değişimler tespit edildi.

Ukrayna, 2020-2024 döneminde dünyanın en büyük ağır silah alıcısı oldu. Rusya'nın saldırdığı ülke, 2015-2019 dönemine kıyasla ithalatını neredeyse 100 kat artırdı. Tüm küresel silah ihracatının neredeyse %9'u Ukrayna'da gerçekleşti. 

Rusya'nın saldırganlığı ve ABD korkusu

Aynı dönemde diğer Avrupa ülkelerinden silah ithalatı %155 arttı. Bu da Şubat 2022'de başlayan Rus saldırganlığının doğrudan bir sonucu. Stockholm'deki SIPRI araştırmacılarına göre bunun nedeni de ABD dış politikasının gelecekteki yönüne ilişkin belirsizliktir.

Raporun yazarlarından biri olan Mathew George, "Yeni silah transferi rakamları, Rusya'dan gelen tehdide yanıt olarak Avrupa'daki devletler arasında gerçekleşen yeniden silahlanmayı açıkça yansıtıyor. Ancak, Suudi Arabistan, Hindistan ve Çin gibi bazı büyük silah ithalatçıları, bölgelerindeki yüksek tehdit algılarına rağmen, çeşitli nedenlerle ithalat hacimlerinde büyük düşüşler gördüler" dedi.

Rapora göre, 2020-2024 döneminde Ukrayna'ya silah teslimatlarına 35 ülke katıldı ve bu tüm küresel ithalatın yaklaşık %8,8'ini oluşturdu. ABD tüm teslimatların %45'ini oluştururken ABD’yi, %12 ile Almanya ve %11 ile Polonya takip etti.

Bu oranlar, yeni Başkan Donald Trump yönetimindeki ABD'nin Ukrayna'ya askeri desteğini tamamen çekmesi durumunda bunun ne kadar sorunlu olacağını bir kez daha açıkça gösteriyor.

Ukrayna, 2020-2024 döneminde dünya çapında en çok silah ithal eden ilk on ülke arasında yer alan tek Avrupa ülkesiydi, ancak diğer Avrupa ülkeleri de silah siparişlerini ve teslimatlarını önemli ölçüde artırdı.

Mathew George, "ABD, silah ihracatı konusunda benzersiz bir konumda. Küresel silah ihracatındaki payı %43 ile bir sonraki en büyük ihracatçı olan Fransa'nın dört katından fazla" dedi.

Rusya savaşa önceden hazırlanıyordu: Rusya 2015 ile 2024 arasında %63 daha az silah ihraç etti

Öte yandan Rusya, 2015 ile 2024 arasında %63 daha az silah ihraç etti ve 2021 ve 2022'de toplam hacim son yirmi yılın en düşük seviyesindeydi. Görünüşe göre Rusya silahları başka yerlere satmak yerine savaşa hazırlık olarak zaten silahlanıyordu.

SIPRI'deki bir diğer kıdemli araştırmacı Siemon Wezeman, "Ukrayna'ya karşı savaş, Rusya'nın silah ihracatındaki düşüşü daha da hızlandırdı çünkü savaş alanında daha fazla silaha ihtiyaç duyuluyor, ticaret yaptırımları Rusya'nın silah üretmesini ve satmasını zorlaştırıyor ve ABD ve müttefikleri devletlere Rus silahları satın almamaları için baskı yapıyor" dedi. Rusya çoğunlukla Çin ve Hindistan'a silah satışı yapıyor.

Hacimde durgunluk var ancak büyük değişimler var

Orta Doğu'daki devletlerin silah ithalatı 2015-19 ile 2020-24 arasında %20 düşerken, 2020-2024 arasında en çok silah alan on ülkenin dördü Körfez bölgesindeki devletlerdi: Katar, Suudi Arabistan, Mısır ve Kuveyt. İlk on alıcıdaki diğer dört ülke Asya ve Okyanusya'dandı: Hindistan, Pakistan, Japonya ve Avustralya.

Wezeman, buna bu kadar az dikkat çekilmesine şaşırdığını belirterek, "Avrupa ve Ortadoğu'ya silah ithalatı medyanın ilgisini çekmeye devam ederken, Asya ve Okyanusya, 1990'ların başından beri neredeyse her zaman olduğu gibi, 2020-24'te de dünyanın en büyük silah ithalatçısı bölgesi olmaya devam etti." 

Gazze’deki savaşa rağmen İsrail’in silah ithalatında değişiklik olmadı

Ekim 2023'te başlayan Gazze Şeridi'ndeki savaşa rağmen, İsrail'in silah ithalatında 2015-2024 yılları arasında neredeyse hiçbir değişiklik olmadı. SIPRI raporuna göre, İsrailliler çoğunlukla ABD'den olmak üzere kendilerine daha önce tedarik edilmiş silahları kullandılar.

Küresel silah ticareti, toplam hacim açısından durgunluk yaşıyor, ancak silahları nihai olarak alan ülkeler arasındaki değişimler ciddi boyutlarda.

Avrupalı NATO devletleri tarafından ABD'den tedarik edilen büyük silahların ithalat payı %52'den %64'e yükseldi.

İtalyan silah ihracatında 2020-2024 arasında %138 artış

2020-24 döneminde en büyük 10 ihracatçı tarafından büyük silah ihracatındaki değişim, 2015-2019 arası ile karşılaştırıldığında şöyle oldu: ABD'de %21 artış; Fransa'da %11 artış; Rusya'da %64 azalış; Çin'de %5,4 azalış; Almanya'da %2,6 azalış; İtalya'da %138 artış; Birleşik Krallık'ta %1,4 azalış; İsrail'de %2 azalış; İspanya'da %29 artış ve Güney Kore'de %4,9 artış yaşandı.

2020-24 Döneminde En Büyük 10 İhracatçı Tarafından Büyük Silah İhracatındaki Değişim (2015-19 ile Karşılaştırmalı)

Ufukta hızla başka gelişmeler de beliriyor: Örneğin Almanya, önümüzdeki birkaç yıl içinde savunmaya astronomik miktarlarda yatırım yapmayı ve Ukrayna'ya daha fazla destek vermeyi planlıyor; uzmanlar bu rakamın yaklaşık 400 milyar euro (543 milyar dolar) olacağını öngörüyor.

SIPRI'nin Aralık 2024'te bildirdiği gibi, dünya çapında en büyük 100 silah endüstrisinin cirosu sadece 2023'te %4,2 artarak yaklaşık 632 milyar dolara çıktı.

Türk savunma sanayi bugün 2 bin şirketten oluşuyor, 100 bin kişiye istihdam sağlıyor ve ürünlerini yaklaşık 170 ülkeye ihraç ediyor

Öte yandan Türk ordusunun yabancı teçhizata bağımlılığı yüzde 70'lerden yüzde 30'lara düştü. Türk savunma sanayi bugün 2 bin şirketten oluşuyor, 100 bin kişiye istihdam sağlıyor ve ürünlerini yaklaşık 170 ülkeye ihraç ediyor.

Alman uzman dergisi Militär Aktuell'e göre bu artışın nedeni, onlarca yıldır çeşitli askeri alanlara yapılan büyük yatırımlar. Milli savunma sanayiinin bu gelişimi, ABD'nin Kıbrıs'a yönelik Türk askeri müdahalesine karşılık olarak 1974 yılında silah ambargosu ilan etmesinden sonra ciddi anlamda başladı. Ancak asıl ivme, Baykar'ın insansız hava araçlarının başarısıyla gerçek anlamda harekete geçen Erdoğan döneminde yaşandı.

Erdoğan'ın ardışık hükümetleri, yabancı askeri tedarikçilere olan bağımlılığı azaltmak amacıyla, savunma sanayine büyük yatırım yaptı: 2002 yılında Adalet ve Kalkınma Partisi'nin iktidara geldiği dönemde yatırım bütçesi 5 milyar dolar iken, 2025’de bu rakam yılda 60 milyar dolara (55,5 milyar euro) çıktı. O dönemde özel savunma sanayinin cirosu 1 milyar dolardı. 2022'de ciro 11 milyar doların üzerindeydi.

Dünyanın dört bir yanındaki fuarlarda ve ihtisas sergilerinde giderek daha fazla yer bulan "Made in Turkey" markası etrafında birçok grup kurulmuş ve birleşmiştir. NATO'nun ikinci büyük ordusu olan Türk ordusunun, bir zamanlar ihtiyaçlarının yüzde 70'ini karşılayan dış tedarikçilere bağımlılığı yüzde 30'lara düştü.

Zaman içinde maliyetleri düşürme politikası da rekabette rol oynadı: TB2 örneğine bakılırsa, altı adet insansız hava aracından oluşan bir TB2 filosu ve filoyu işletmek için gereken yer ekipmanlarının maliyeti birkaç on milyon euro iken, ABD'de üretilen MQ-9 Reaper'ın maliyeti yüz milyonlarca euroyu buluyor.

Türkiye’nin silah sektöründe uzmanlaşmış şirketleri arasında, radar ve hava savunma sistemleriyle Türkiye'nin en büyük savunma elektroniği grubu olan Aselsan bulunuyor ve Aselsan’ın 10 bin çalışanı var. Bir diğer şirket Roketsan'ın Khan füzeleri, uzun menzilli Akya torpidosu ve insansız hava araçları ile hafif savaş uçaklarında tercih edilen 95 kilogramlık MAM-T hassas güdümlü bombası da bulunuyor. Liderliğini sivil ve asker üyelerin yürüttüğü STM grubu, taktik mini drone'lar ile deniz platformları, siber güvenlik ve uydu teknolojileri gibi alanlarda faaliyet gösteriyor. 2024 yılı başlarında mühendisleri havadan yere balistik füze denemelerine başladı. Baykar’ın ise 4 bin çalışanı bulunuyor. 

Türkiye, 145 ülkeyi askeri güçlerine göre sıralayan Küresel Ateş Gücü Endeksi'ne göre 9. sırada yer alarak ABD, Rusya, Çin ve Fransa'nın çok gerisinde, ancak İtalya'nın (10.), Pakistan'ın (12.), Almanya'nın (14.) ve İsrail'in (15.) önünde yer aldı.

STM İspanya Savunma Bakanlığı ile 24 adet Hürjet eğitim uçağı üretimine ilişkin mutabakat zaptı imzaladı

Yıllar geçtikçe coğrafi olarak genişlerken satışlar da hız kazandı. Türk askeri ürünlerinin başlıca müşterileri başlangıçta Ortadoğu ve Afrika'da bulunuyordu. Bugün Polonya, Romanya, Hırvatistan gibi Doğu Avrupa NATO ülkeleri de Türk İHA'larına sipariş veriyor. Baykar, Ukrayna'da kendi üretim tesisini bile kuruyor. Baykar yöneticilerine göre, bu tesisin 2025 yazında faaliyete geçmesi bekleniyor.

Ancak İsviçre'nin Neue Zürcher Zeitung gazetesinin de işaret ettiği gibi, Türk silah sanayii artık Batı Avrupa'da da yer ediniyor. Portekiz Donanması, Aralık 2024'te STM grubundan iki adet ikmal gemisi sipariş etti. İki gün sonra, 21 Aralık 2024'te Türkiye'nin Madrid Büyükelçisi Nüket Küçükel Ezberci, İspanya Savunma Bakanlığı ile 24 adet Hürjet eğitim uçağı üretimine ilişkin mutabakat zaptı imzaladı. Avrupa Birliği üyesi bir ülkeye askeri uçak satışı Türkiye için bir ilkti. Madrid ile Ankara savunma alanında uzun yıllardır birlikte çalışıyor. Ancak eskiden Türk Donanması'nın amiral gemisi bir İspanyol tersanesi tarafından yapılırken artık roller tersine döndü.

Baykar Amerikan savaş uçaklarının motorlarına parça tedarik eden NATO konsorsiyumunun parçası olan İtalyan Piaggio Aerospace'i satın aldı

Aralık ayının sonunda, İtalya Sanayi Bakanlığı, Baykar'ın Piaggio Aerospace'i satın aldığını duyurdu. 1884 yılında Cenova'da kurulan bu geleneksel şirket, küçük uçaklar, gözetleme drone'ları ve motorlar üretiyor. Türkiye'den bazı yorumlara göre bu satın alma, iki taraf arasında teknoloji transferine olanak sağlamanın yanı sıra, Ankara'nın arka kapısından, son nesil Amerikan savaş uçağı olan F-35 programına geri dönüş olasılığını da ortaya çıkarıyor.

2019 yılında, Erdoğan hükümetinin NATO uçaklarını tespit etmek üzere tasarlanan Rus S-400 hava savunma sistemini satın almasının ardından Washington, Türkiye'yi uçak üretme ve satın alma programından çıkardı. Piaggio Aerospace, Atlantik İttifakı NATO'nun Amerikan savaş uçaklarının motorlarına parça tedarik eden konsorsiyumun bir parçasıdır.

Baykar İtalya'da savaş uçağı üretmek üzere İtalyan Leonardo ile ortaklık anlaşması imzaladı 

Bu trendin hız kazandığının kanıtı olarak Baykar, 6 Mart Perşembe günü dünyanın en büyük savunma şirketlerinden İtalyan Leonardo ile ortaklık anlaşması imzaladığını duyurdu. Anlaşmaya göre iki şirket, İtalya'da savaş uçağı üretimi konusunda iş birliği yapacak. Bu yakınlaşmanın uzay teknolojileri alanına da yansıması bekleniyor. Baykar yaptığı açıklamada, "İnsansız savaş uçakları, silahlı gözetleme İHA'ları ve derin vuruş İHA'larını kapsayan Avrupa pazarının önümüzdeki 10 yılda 100 milyar dolara ulaşması bekleniyor." ifadelerini kullandı.

"Türkiye hazırlıklı olan ender ülkelerden biri"

Rusya'nın Ukrayna'yı işgali 2022'de başladıktan kısa bir süre sonra, Kearney danışmanlık şirketinin yaptığı bir araştırma, tüm NATO üyelerinin savunma harcamalarını gayri safi yurtiçi hasılalarının (GSYİH) %2'sine çıkarması durumunda, bunun sektörde 65 milyar euroluk ek talep yaratacağını hesapladı. Araştırmada şu sonuca varılıyor: "Türkiye, uzun yıllardır sürdürdüğü Ar-Ge projeleri sayesinde böyle bir talep artışına hazırlıklı olan ender ülkelerden biridir.”

O tarihten bu yana NATO üyelerinin çoğunluğu (32 üyeden 23'ü) 2024 yılına kadar bu hedefe ulaşmış durumda. Ocak ortasında Donald Trump'ın Beyaz Saray'a yerleşmesi ve bunun sonuçlarıyla NATO liderleri üye ülkeleri savunma bütçelerini GSYİH'nın %3'ünün üzerine çıkarmaya teşvik etmiş oldular. Bu da Fransız Le Monde gazetesinin yorumuna göre "Ankara için hayırlı bir rüzgâr yaratıyor."

Kaynaklar: DW - SIPRI - Le Monde