İran’da son aylarda toplumsal hayatta dikkat çekici bir dönüşüm yaşanıyor. Açık hava konserlerinde saçları açık, kot pantolon ve kısa kollu üstler giymiş binlerce genç, özgürce zıplayıp şarkı söylüyor. Şehrin başka noktalarında gençler sert rock sokak grubunun ritmine ayak uyduruyor, Tasarım Haftası kapsamında dev renkli enstalasyonlar, ışık gösterileri ve canlı müzik performansları için sokakları dolduruyor.

Gençlerin öncülük ettiği bu sosyal rönesans, beş yıl önce birkaç tutam saç gösterdiği için kadınların polis minibüslerine sürüklendiği, ev partilerinin dağıtıldığı ve kamusal alanda dans etmenin yasak olduğu bir döneme kıyasla keskin bir değişimi işaret ediyor.

Toplum “deri değiştiriyor”

Sosyal medyada paylaşılan videolarda, Tahran’ın merkezinde gençlerin sokakta çalan bir grubun etrafında toplandığı görülüyor. 33 yaşındaki moda eleştirmeni ve tasarımcı Donya Amiri, “Toplum adeta bir deri değişimi gibi çok hızlı bir şekilde değişiyor. Tabuları yıkan korkusuz bir genç nesil var,” diyerek dönüşümü özetliyor. “Genç nesil temel özgürlüklerini istiyor ve bunları büyük bir azimle elde ediyor.” diyor.

Sanatçı, tasarımcı, müzisyen, girişimci, öğrenciler ve analistlerle yapılan röportajlar, ülkede tabandan gelen güçlü bir değişim sancısı olduğunu gösteriyor.

Siyasi baskılar sürüyor ancak hükümet değişim dalgasına direnmekte zorlanıyor

Siyasi muhalefet hâlâ bastırılıyor; infazlar devam ediyor ve kasım ayı başında en az dört akademisyen ve yazar tutuklandı. Ancak daha fazla sosyal özgürlük vadeden Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın hükümeti, bu yeni sosyal dalgayı engellemekte isteksiz veya yetersiz görünüyor. Belki de baskıların ters tepip huzursuzluğa yol açmasından endişe ediyor.

Ekonomik kriz, İsrail’e yaşanan savaşın etkileri ve suyla enerji kıtlığıyla boğuşan hükümetin öncelikleri arasında sosyal baskıyı artırmak yer almıyor gibi görünürken, gençliğin neşe dolu kutlamaları karamsarlığı dağıtıyor.

Kutlamalar ülkenin dört bir yanına yayılıyor

Sosyokültürel canlanma yalnızca Tahran’la sınırlı değil.

►Muhafazkârlığı ile tanınan Yezd’de devrim öncesi dönemde yasaklanan pop şarkıları seslendirilen konserler düzenlendi.
►Kerman’da erkek ve kadınların yan yana koştuğu bir çöl maratonu yapıldı.
►Parklarda sabah yogası ve grup egzersizleri rutin hâline geldi.
►Şiraz başta olmak üzere sokak müzisyenleri ve hip-hop dansçıları sıkça görülmeye başladı.
►Karaj’daki cafelerde ve AVM’lerde DJ’li doğaçlama dans partileri hızla yayıldı.

26 yaşındaki güzellik uzmanı Parnia, “Bu konserlere müzik dinlemek için gidiyorum; oradayken savaş veya çatışmayı düşünmüyorum, o anın tadını çıkarıyorum,” diyerek gençlerin duygularını dile getiriyor.

İsfahan yakınlarında Burning Man benzeri çöl partileri düzenleniyor; dev heykeller ve ateş çukurlarının etrafında gençler dans ediyor. Tahran’ın Kapalıçarşısı bile kürk mantolu ve kaşmir şallı modellerin kırmızı halıda yürüdüğü bir defileye sahne oldu. Bazı restoranlar kokteyllere sessizce şarap veya votka ekliyor.

Kadınların şarkı söylemesinin yasak olduğu ülkede müzikal tiyatro sahneleniyor; Oliver Twist ve Robin Hood uyarlamaları her gece kapalı gişe oynuyor.

Gençlik kamusal alanı geri alıyor

New York Times’ın görüştüğü sosyolog Fatemeh Hassani, gençlerin artık ikili bir hayatı reddettiğini belirtiyor.

“İran kültürünün büyük bir kısmı kırk yıldır özel alanlarda sürüyordu. Ancak bugün aynı duygular ve yaşam tarzları kamusal alanda yeniden üretiliyor.” diyor.

Hükümet ilk kez açık hava konserleri düzenledi

Eylül ayında hükümet, “mutluluk konserleri” adı altında ücretsiz açık hava müzik etkinlikleri başlattı. Milyonlarca kişinin katıldığı bu etkinliklerde en popüler sanatçılar sahne aldı. Bu durum, İran yönetimi açısından bir ilk niteliği taşıyor.

Hükümet sözcüsü Fatemeh Mohajerani, bu etkinliklerin “toplumsal mutluluğu artırdığını” söyledi.

Ancak bazıları bunu hükümetin sorunlardan dikkat kaçırma çabası olarak eleştirdi. Yine de büyük kalabalıklar, İslamcı yöneticiler ile yeni nesil arasındaki açının büyüdüğüne işaret ediyor.

Konser yoğunluğu her gece dört etkinliğe çıkıyor

Müzik gazetecisi Bahman Babazadeh, savaşın ardından hükümetin bazı kısıtlamaları gevşettiğini belirtiyor. Tahran, Şiraz ve İsfahan’da her gece en az dört konser düzenleniyor ve binlerce kişi katılıyor.

Muhafazakâr kesim ise alarmda. Yargı ve güvenlik güçlerine çağrı yaparak “İslam devriminin zayıflatıldığı” uyarılarında bulunuyor. Bazı etkinlikler sonlandırılıyor ancak baskılar sonuç vermez hâlde.

Siyasi gerilim: Hamaney’e sunulan rapor ve hükümetin yaklaşımı

Yerel basına göre İstihbarat Bakanlığı, gençlerin kuralları umursamaz hâle geldiğini raporlayarak Ayetullah Ali Hamaney’i bilgilendirdi. Hamaney’in gençleri “yeniden hizaya getirme” talimatı verdiği öne sürülüyor.

Pezeşkiyan hükümeti ise başörtüsü konusunda geçmişteki baskıcı yöntemlere dönmek istemediğini belirtiyor.

“Z Kuşağı artık tahammül etmiyor”

Eski cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad’ın danışmanı Abdolreza Davari, sosyal medyada konuyla ilgili bir paylaşımda, "Z Kuşağı iktidara karşı kayıtsız ve kolektif bir saygısızlık durumuna ulaştı," dedi . Davari, Z Kuşağı İranlılarının "günlük yaşamlarına dayatılan müdahalelere tahammül etmediğini" ve "bundan sonra İran'ın geleceğinin değişeceğini" de sözlerine ekledi.

Analistler, İran genelindeki neşe ve eğlencenin, genç neslin ülkeyi etkileyen ekonomik sorunlara veya İslam rejiminin ara sıra devam ettiği baskı girişimlerine kayıtsız kaldığı anlamına gelmediğini söylüyor. Bazıları, bu kutlamaları; 2022’de ahlak polisinin gözetiminde hayatını kaybeden Mahsa Amini’nin ardından ülke geneline yayılan protestolar sırasında kadınların zorunlu başörtüsünü topluca terk ederek başlattığı harekete benzer bir direnç ve meydan okuma biçimi olarak görüyor.

Siyasi analist Mojtaba Najafi ise gençlerin bu direniş biçimleriyle “iktidar yapısında çatlaklar oluşturduğunu” vurguluyor.

120 bin takipçili içerik üreticisi Amir Sam, paylaştığı konser videolarıyla gençlerin mutluluğundan memnun olduğunu belirterek, “Umarım bu özgürlük ve sevinç İran’ın her köşesinde devam eder,” diyor.

Kaynak: New York Times