ABD’ye göç eden biri Türkiye'den, ikisi Birleşik Krallık'tan olmak üç iktisatçı, göçmenlerin Amerika Birleşik Devletleri'ne yaptığı katkıların devam ettiğini göstererek ekonomi alanında 2024 Nobel Ödülü'nü kazandı. 

ABD'de Ulusal Amerikan Politikası Vakfı'nın 2024 ödülleriyle güncelleyerek yaptığı bir analize göre, göçmenler 2000'den bu yana Amerikalılar tarafından kimya, tıp ve fizikte kazanılan Nobel Ödüllerinin %38'ini, başka bir ifadeyle 117 ödülden 45'ini aldı. Göçmenler ayrıca, sadece 2000 yılından bu yana Amerikalılar tarafından kazanılan Nobel Ödüllerinin %28'ini, ABD'nin ekonomi alanında aldığı toplam Nobel Ödüllerinin ise %31'ini (78'den 24'ünü) aldı.

Üç ekonomist hukukun zayıf olduğu toplumların ve nüfusu sömüren kurumların neden büyüme veya daha iyiye doğru değişim yaratmayacağını açıkladı

İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nin 2024 Nobel Ekonomi Ödülü için yayınladığı basın bültenine göre, "Bu yılın ekonomi bilimleri ödül sahipleri, Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James Robinson toplumsal kurumların bir ülkenin refahı için önemini gösterdiler." Bültende, "Hukukun zayıf olduğu toplumlar ve nüfusu sömüren kurumlar büyüme veya daha iyiye doğru değişim yaratmaz. Ödül sahiplerinin araştırmaları bunun nedenini anlamamıza yardımcı oluyor." denildi.

Acemoğlu, Johnson ve Robinson, 2004 yılında ABD Ulusal Ekonomi Araştırmaları Bürosu tarafından yayımlanan ortak bir makalede, ekonomik kurumların dünyadaki ekonomik kalkınma farklılıklarında temel bir rol oynadığına dair “ampirik ve teorik bir durum” geliştirdi: “Siyasi kurumlar geniş tabanlı mülkiyet haklarının uygulanmasında çıkarları olan gruplara güç tahsis ettiğinde, iktidar sahipleri üzerinde etkili kısıtlamalar yarattığında ve iktidar sahipleri tarafından elde edilecek rant nispeten az olduğunda ekonomik büyümeyi teşvik eden ekonomik kurumlar ortaya çıkar.”

Daron Acemoğlu, İstanbul'da doğdu. York Üniversitesi'nden lisans derecesi, ardından London School of Economics'ten yüksek lisans ve doktora derecesi aldı. 1993'te ABD’ye gitti ve MIT'de ekonomi profesörü oldu. 2012'de James Robinson ile birlikte ‘Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity and Poverty' adlı kitabı yazdı. 2023'te Simon Johnson ile birlikte ‘Power and Progress: Our Thousand-Year Struggle Over Technology and Prosperity’ adlı kitabı yazdı.

ABD'nin saygın üniversitelerinden Massachusetts Teknoloji Enstitüsünde (MIT) profesörlük yapan Acemoğlu, ödülü kazandığını öğrendikten sonra yaptığı ilk açıklamada, "Gerçek bir şok ve harika bir haber" dedi.

Ermeni bir anne-babanın çocuğu olarak 1967'de İstanbul'da doğan Acemoğlu lise yıllarının sonuna kadar İstanbul'da yaşadı. Galatasaray Lisesi'nden mezun olduktan sonra üniversite eğitimini İngiltere'de sürdüren Acemoğlu yüksek lisans ve doktora eğitimini London School of Economics'te tamamladı. Sonrasında ABD'de MIT Ekonomi Bölümünde çalışmaya başladı.

Acemoğlu, 2013'te "klasik büyüme ve kalkınma teori ve modellerine farklı bir perspektifle yaklaşımı nedeniyle" Sosyal Bilimler dalında dönemin Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün elinden Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü'nü almıştı.

Mart 2011'de dönemin Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, Paris'teki Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) Daimi Temsilciliği için Daron Acemoğlu'na teklif ilettiklerini açıklamış, ancak kendisinin "akademik çalışmalar dolayısıyla en azından şimdilik" bunu kabul edemeyeceği yanıtını verdiğini anlatmıştı.

Eski CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu da Aralık 2022'de Daron Acemoğlu'nun ismini iktidara gelmeleri halinde ekonomi politikalarını belirleyecek "siyaset üstü beyin takımı" dediği 70 kişilik uzman ekip arasında saymıştı.

Acemoğlu ve beraber Nobel kazandığı James Robinson, Türkçeye çevrilmiş kitapları "Ulusların Düşüşü" ve "Dar Koridor" çok satan kitaplar arasında yer alıyor.

Daron Acemoğlu’nun yaşadığı kayıplarla zorluklarla geçen gençliği ile birlikte hayatına ve öğrencilere tavsiyelerine dair aşağıdaki röportajı izleyebilirsiniz:

Simon Johnson Birleşik Krallık'ta doğdu. Uluslararası bir öğrenci olarak ABD’ye gelip MIT'de doktora yapmadan önce Oxford Üniversitesi'nde lisans ve Manchester Üniversitesi'nde yüksek lisans yaptı. Power and Progress'e ek olarak Johnson, Jonathan Gruber ile birlikte ‘Jump-Starting America: How Breakthrough Science Can Revive Economic Growth and the American Dream’ ve diğer kitapları yayınladı. Uluslararası Para Fonu'nda (2007-08) baş ekonomist olarak görev yaparak dünya meseleleriyle ilgilenmeye devam etti. 2024'te Brookings Enstitüsü için Catherine Wolfram ile birlikte "Strengthening Enforcement of the Russian Oil Cap" adlı bir çalışma yayınladı.

James Robinson, Birleşik Krallık'ta doğdu ve London School of Economics and Political Science'dan lisans derecesi aldı. Uluslararası bir öğrenci olarak Amerika Birleşik Devletleri'ne gelmeden ve Yale Üniversitesi'nde doktora yapmadan önce Warwick Üniversitesi'nden yüksek lisans derecesi aldı. 2015 yılında Chicago Üniversitesi'nde profesör oldu. Robinson, Chicago Üniversitesi'nden önce Harvard, UC-Berkeley ve diğer kurumlarda profesördü. Daron Acemoğlu ile birlikte 'Dar Koridor: Devletler, Toplumlar ve Özgürlüğün Kaderi' adlı başka bir kitabın ortak yazarı oldu ve çok sayıda ödül aldı.

ABD'de birçok önceki göçmen de Nobel Ödülü sahibi

ABD'de ekonomi Nobel Ödülü'nü alan birden fazla kişinin göçmen olması ilk kez yaşanmıyor. 2019'da ekonomi alanında Nobel Ödülü'nü kazanan üç ABD'li kişiden ikisi göçmendi: Hindistan doğumlu MIT profesörleri Abhijit Banerjee ve Fransa doğumlu Esther Duflo. 2021'de Kanada'dan göçmen David Card ve Hollanda doğumlu Guido W. Imbens, ABD doğumlu profesör Joshua Angrist'in yanı sıra ekonomi alanında Nobel Ödülü'ne layık görüldü.

2021'de tıp, kimya ve fizik alanlarında Nobel Ödülü kazanan dört ABD'liden üçü Amerika'ya göç edenlerdi. 2016'da ekonomi ve bilim alanlarında Nobel Ödülü kazanan altı Amerikalı da göçmendi.

2023'te tıp, kimya ve fizik alanında Nobel Ödülü alan altı ABD'liden dördü göçmen olarak Amerika'ya gitti. 2023'te Macaristan doğumlu Katalin Karikó ve Drew Weissman, "COVID-19'a karşı etkili mRNA aşılarının geliştirilmesini sağlayan nükleozit baz modifikasyonları ile ilgili keşifleri" nedeniyle fizyoloji veya tıp alanında Nobel Ödülü'nü paylaştı.

ABD Ulusal Bilimler Akademisi, yakın tarihli bir raporunda Nobel Ödülü kazananlar arasında göçmenlerin yüksek oranını, ABD göç yasalarını ve düzenlemelerini serbestleştirmeye yönelik çeşitli argümanlardan biri olarak gösterdi. Analistler, Nobel Ödülü duyurularının göçmenlerin ABD'ye katkılarının yıllık bir hatırlatıcısı haline geldiğini söylüyor.

Kaynak: Forbes