Aralık ayında, dünyada binlerce mektup, 24 Aralık’ı 25 Aralık’a bağlayan gece, ağacın altında hediye ve çikolata almayı heyecanla bekleyen çocuklar tarafından postaya verilir; bu hediye ve çikolataların, kırmızı giyinmiş sakallı bir ihtiyar tarafından hazırlanıp dağıtıldığına, Noel Baba'nın ren geyiklerinin çektiği uçan kızağıyla geldiğine inanılır. 

Kültürel bir gelenek olarak kutlanan ya da ticari bir icat olarak yerilen Noel Baba figürünün kökeni hakkında neler biliyoruz?

Noel'in kökenleri: Hristiyanlar ve Romalılar

4. yüzyılda Hristiyanlık, etkisini Roma İmparatorluğu'nun her yerine yaydı. Hristiyan Kilisesi, Hz. İsa'nın doğum tarihini 25 Aralık olarak belirledi. Bu tarih, yılın en kısa günü olan kış gündönümü civarında, 17-24 Aralık tarihleri arasında kutlanan pagan Roma festivali Saturnalia ile rekabet etmek amacıyla konuldu. 

Noel Baba’nın hikâyesi ise aynı yüzyılda Türkiye’de, Myra (Antalya-Demre) kentinde başlar. O dönemde ona henüz “Noel Baba” denmez; adı Nikolaos’dur ve ailesi ona büyük bir miras bırakır.

Bu paranın hepsini kendine saklamak yerine, efsaneye göre Nikolaos onu ihtiyaç içindeki insanlara, özellikle de çocuklara yardım etmek için kullanmayı tercih eder. Örneğin, üç genç kızı fuhuştan kurtarmak için onlara para verdiği anlatılır. Fakat Nikolaos sadece zengin değildir; aynı zamanda “doğaüstü güçleri” de vardır. Çocukları yeniden diriltmeyi başardığı söylenir.

Kısacası, Myralı Nikolaos'un efsanesi mucizelerle doludur. Hristiyan İnancını belirleyen İznik Konsili'ne de katıldığı ve piskopos olduğu söylenen Nikolaos, 6 Aralık 343’teki ölümünün ardından kısa sürede çocukların koruyucusu haline gelir. Zamanla adı “Aziz Nikolaos” olur.

Aziz Nikolaos'un Hıristiyanlaşmış Avrupa'yı fethi

Haçlı Seferleri döneminde, 12. yüzyılda, 343’te ölen Aziz Nikolaos'un önce İtalya'daki Myra Katedrali’nde korunan naaşına ait kutsal emanetler, İtalya’da Bari limanına, ardından Fransa'da Lorraine bölgesine (Saint-Nicolas-de-Port’a) götürülür. Efsane de buradan, Orta Çağ boyunca Avrupa’ya yayılır. Aziz Nikolaos her yıl, öldüğü gün kabul edilen 6 Aralık’ta anılmaya başlanır. Uzun sakallı, bir piskopos gibi giyinmiş (asa, piskopos ayin başlığı ve uzun başlıklı cübbe) bir figür olarak tasvir edilir; uslu çocuklara hediye vermek için evleri dolaşır, söz dinlemeyenler ise Peder Fouettard’ın (Kırbaççı Baba) dayak tehdidiyle korkutulur.

16. ve 17. yüzyıllardaki Reformasyon dönemi ile Protestanlar azizlere tapınmaya son verdiler. Ancak Aziz Nikolaos efsanesi, Orta ve Kuzey Avrupa'da, özellikle de Aziz Nikolaos'un ‘Sinterklaas’ adıyla anıldığı Hollanda'da varlığını sürdürdü. Kışın o kasvetli dönemini canlandıran diğer şenlik folklorlarına da eklendi. Aziz Nikolaos şık bir piskopos kıyafeti giyer ve her yıl 6 Aralık’ta ev ev dolaşıp çocuklara hediyeler dağıtmaya giderdi.

Işığın yıl sonu kutlamalarının merkezinde yer aldığı Protestan ülkelerde, Noel ağacı ortaya çıkar ve ağaç mumlarla aydınlatılarak Noel tatillerinin simgesi haline gelir.

Katolik ülkelerde ise, Assisili Aziz Francis'in 1223'te bebek İsa'nın doğumunu tasvir etmesinden bu yana, Doğuş sahnesi Noel'i sembolize eder ve kırsalın cennetsi bir görüntüsünü temsil eden figürinler ve çobanlarla süslenir.

Sinterklaas'tan Santa Claus'a ve Noel Baba'ya...

17. yüzyılda Hollandalılar Amerika'ya göç ederek New Amsterdam kolonisini kurdular ve bu koloni daha sonra New York adını aldı. Birkaç on yıl içinde Aziz Nikolaos Günü geleneği yayıldı ve Sinterklaas, “Santa Claus” adını alarak Noel Baba oldu. Daha sonra Amerika’daki koloniler kritik bir karar alır. Aziz Nikolaos'un çocuk bayramını “Çocuk İsa” bayramıyla ilişkilendirirler. İşte bu dönemde hediye dağıtımı 24 Aralık gecesine kaydırılır. Aziz Nikolaos bundan böyle 24 Aralık gecesi dolaşmaya çıkar.

Yine de bu aşamada Santa Claus hâlâ bir piskopos gibi giyinmektedir. Kırmızı kıyafetini ve ponponlu şapkasını giymesi için 19. yüzyılı beklemek gerekir. Dönüm noktası 1823’tür: O yıl, Papaz Clement Clark Moore’a atfedilen bir şiir Noel gecesini ayrıntılı biçimde anlatır. Bu anlatıda Aziz Nikolaos, sakallı, biraz kilolu yaşlı bir adama benzer. Ren geyiği çektiği bir kızakla gezer; bacadan iner ve hediyelerini çorapların içine tıkıştırır. Bu versiyonda bacadan daha rahat geçebilmesi için adamcık çok küçüktür; Kuzey Avrupa’nın eski mitolojilerindeki fantastik karakterler gibidir.

19. ve 20. yüzyıllar arasında Amerikalı şairler ve sanatçılar Noel Baba’nın farklı portrelerini çizdiler: Örneğin illüstratör Thomas Nast, kısa bacaklı ve pipo içen Noel Baba'yı, Lincoln'ün askerlerini teselli eden bir Kuzey kahramanı olarak resmetti. Nast, 1885’te Noel Baba'nın ikametgâhını Kuzey Kutbu’na yerleştirir. 1930’dan itibaren ise bir başka çizer, Haddon Sundblom, Coca-Cola markası için bir dizi reklam çizimi yapar ve Noel Baba’nın kırmızı-beyaz kostümünü kalıcılaştırır. Amerika Birleşik Devletleri'nin medya gücü, bu imajı değişmez kılar.

Noel Baba'nın ikametgâhı konusunda jeopolitik tartışma

Norveçliler, İsveçliler, Danimarkalılar, Ruslar, Kanadalılar ve Amerikalılar, Noel Baba’yı sırayla sahiplenir. Noel Baba’nın evinin Kuzey Kutbu’nda bulunduğu fikri ise 1927’de Finler tarafından bir anda tartışmaya açılır: Finler, ren geyiklerini besleyecek bitki örtüsü olmadığı için Noel Baba’nın Kuzey Kutbu’nda yaşayamayacağını söyler. Böylece tek taraflı olarak Noel Baba’nın Finlandiya'nın sınır bölgesi Laponya’da, Korvatunturi’de yaşadığına karar verirler.

1985’te, Kutup Dairesi üzerindeki, Finlandiya'nın Rovaniemi bölgesi yakınlarında Santa Park adlı bir tema parkı bile kapılarını açtı; ziyaretçiler Noel Baba’nın köyüne, özellikle de onun postanesine gidebiliyor!

Kaynaklar: Le Monde - Le Monde YouTube - T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı