Tayvan çevresindeki son askeri tatbikatlarda Çin, "dönek bir eyalet" olarak gördüğü adanın işgalini adeta simüle etti. Amerikan Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi'nin ağustos ayında adanın başkenti Taipei'yi ziyaret etmesinden bu yana Çinli blog yazarları, uzmanlar ve politikacılar savaş söylemleri ile meşgul oluyor.

Pekin'deki finans yetkilileri de şüphesiz bir çatışmaya hazırlanıyorlar. Çinli yetkililer Amerika ve müttefiklerinin Rus bankalarına felç edici yaptırımlar uyguladığını ve 7 Rus bankasını ödeme talimatı göndermek için kullanılan mesajlaşma ağı swift'ten çıkardığını dehşetle izledi. Çin'in Tayvan'ı işgali de benzer önlemlerle sonuçlanabilir ve Çin'in yurtdışındaki bankacılık faaliyetlerini dondurabilir. Tayvan'a karşı silahlı bir savaşta, kimse kimin kazanacağını bilmiyor. Finansal savaşta ise Amerikan zaferi garantilenmiş görünüyor.

Çin'in dolara bağımlılığı uzun zamandır Pekin'de bir hayal kırıklığı kaynağı olmuştur. Dolara bağımlılık sadece Çin'in yaptırımlara karşı kırılganlığını artırmakla kalmıyor, aynı zamanda Çin'i Amerika'nın makroekonomik kaprislerine maruz bırakıyor. Birçok Çinli yetkiliye göre, dünyanın en büyük ihracatçısı ve resmi alacaklısı olan ülkeleri Çin’in, dünyanın en büyük ithalatçısı ve borçlusu olarak ABD’nin para birimine bu kadar çok bağlı olması sapkınlıktır. On yıldan fazla bir süredir Çin, alternatif olarak kendi parası ‘yuan'ın kullanılmasına çalıştı. Ancak Çin parasının dolaşımı üzerindeki sınırlamalar yuanın dünyada yaygınlaşmasını zorlaştırıyor. 
Bu nedenle çok az bankacı, yuanın yakında dünyanın tercih edilen para birimi olarak doların yerini alacağını düşünüyor.

Bu sebeple Çin açısından diğer hedefler daha uygulanabilir ve daha acildir. Çin'in teknokratları, ticaret ortaklarının kullanması daha kolay ve Amerika'nın engellemesi daha zor olan bir ödeme sistemi kurmayı hedefliyor. Ayrıca, böyle bir sistemle, Çin'in yurtiçindeki sermaye kontrollerinden ödün vermeden yuanı yurtdışında daha etkili hale getirebileceğini umuyor.

Mayıs 2020'den bu yana Çin, şu anda e-cny olarak bilinen yuanın dijital versiyonunu deniyor. Şu an için 15 ildeki 23 pilot bölgenin sakinleri telefonlarına "e-cüzdan" indirebilirler. Cüzdanlar çalıştıkları bankalar veya Alipay gibi popüler ödeme platformları tarafından sağlanmaktadır. Çin’in merkez bankası Çin Halk Bankası'na göre, 260 milyondan fazla kişi ve 4,5 milyondan fazla mağaza artık dijital yuanı kullanabiliyor. Promosyonlar ve bildiriler sayesinde, dijital para birimi, kuruluşundan mayıs ayının sonuna kadar yaklaşık 83 milyar yuan (12 milyar dolar) değerinde 260 milyondan fazla işlemde kullanıldı ve ortalama işlem büyüklüğü yaklaşık 300 yuandır.

Fudan Üniversitesi'nden Sun Lijian, dijital yuanın doların tekelci statüsünü kırmaya yardımcı olabileceğini ve Çin'in denizaşırı altyapı inşa programı olan Kuşak ve Yol Girişimi ile ilişkili projeleri finanse etmek için kullanılabileceğini savunuyor. Bir düşünce kuruluşu olan Hoover Enstitüsü tarafından yayınlanan yeni bir kitapta, e-cny'nin yuanın uluslararasılaştırılmasında ve "jeo-ekonomik manzaranın dönüştürülmesinde" önemli bir rol oynayabileceğini öne sürülüyor. Kitapta "ABD yaptırımlarını atlatmak isteyen ülkelerin,  e-cny'yi sınır ötesi işlemler için alternatif bir kanal olarak kullanmayı keşfetmeleri muhtemeldir" deniyor.

E-cny, yuanın çeşitli şekillerde uluslararasılaşmasına yardımcı olabilir. Yabancıların sınır ötesi ödemeler yapmasını daha kolay ve ucuz hale getirebilir ve ABD’nin jeopolitik amaçlar için bu işlemleri engellemesini zorlaştırabilir. Bu, Çin sermaye kontrolü yapmaya devam etse bile yuanın çekiciliğini artıracaktır.

Çin'de, e-cny ödemeleri şimdilik hızlı ve ücretsizdir. (Merkez bankası gelecekte bir ücret talep edebilir) Ancak Çin'in bankacılık topluluğu spekülasyonlarla doludur. Bazıları Çinli düzenleyicilerin yurtdışındaki kullanıcıların cüzdan sahibi olabileceği bir finans bölgesi kuracağına inanıyor. Burada, bankalar ve diğer finansal hizmet firmaları, başvuru sahiplerinin taranmasında "müşterinizi tanıyın" işletmeleri oluşturmaya davet edilecektir. Yabancı kullanıcılara sonunda bunu kendi ülkelerindeki Çin bankaları aracılığıyla uzaktan yapmalarına izin verilebilir.

İlk aşamalarda, çoğu işlem Çinli firmalar veya müşterilerle olsa da yabancı cüzdan sahiplerinin sayısı yeterli bir kitleye ulaştığında, bazı ödemelerin ticaretin diğer tarafında Çinli bir kullanıcıya sahip olması da gerekmeyecektir.

Çin'in e-cny ile yaptığı deney, diğer birçok hükümeti kendi dijital para birimleri ve birbirleriyle nasıl değiş tokuş edilebileceklerine odaklanmaya teşvik etti. Örneğin, Hong Kong Para Otoritesi ve Çin merkez bankası tarafından kurulan, Tayland ve Birleşik Arap Emirlikleri merkez bankalarının katıldığı ve İsviçre'deki merkez bankalarının bankası konumundaki Uluslararası Ödemeler Bankası tarafından birleştirilen bir program, mBridge'i ele alalım. İlk amaçlardan biri, Güney Çin'de üç para biriminin (yuan, Hong Kong doları ve Makao patakası) şu anda faaliyet gösterdiği büyük bir bölge olan Büyük Körfez Bölgesi'nde dijital para birimi işlemleri yapmasını mümkün kılmaktır. Diğer merkez bankalarının katılımı, mBridge'in uzun vadeli hedefinin çok daha büyük olduğunu gösteriyor.

Bunun gibi platformlar sonunda uluslararası ödemelerin mevcut muhabir bankacılık modelinin maliyetinin bir kısmıyla yapılmasına yardımcı olabilir. Dijital para birimlerinin altında yatan teknolojilerin, eski sistemlerle bağlantılı işlem, enerji ve depolama maliyetlerini azalttığı belirlenmiştir. Merkezi takaslardan uzaklaşmak ve çeşitli platformlar arasında rekabet yaratmak da maliyetleri düşürmeye yardımcı olabilir. Çin için, proje ticari değil, stratejiktir ve bu nedenle neredeyse kesinlikle fiyat konusundaki diğer sistemlerin altını oymaya çalışacaktır. Nitekim Güney Galler Üniversitesi'nden Ross Buckley, Hong Kong Üniversitesi'nden Douglas Arner ile yakın tarihli bir makalesine tam da buna dikkat çekiyor. 

Bu tür sistemler yaptırımlara karşı daha az savunmasız olabilir. Amerika'nın Rusya'nın Ukrayna'daki savaşına verdiği yanıt, Batılı güçlerin yabancı bankaları hızlı bir şekilde sistemin dışına atarak çok kolayca zayıflatabileceğini göstermiştir. Amerika ayrıca, finansal kurumlarının yaptırım uygulanan bir ülkeyle iş yapmasını engelleyebilir ve bu da o ülkenin bankalarının dünyanın geri kalanıyla dolar ödemelerini yapmasını imkânsız hale getirebilir. Oysa dijital yuandaki ödemeler ne doları ne de swift'i kullanmayacak ve ticari bankacılık kurumlarını tamamen atlayabilecektir.

E-cny, Amerika'nın finansal silahlarını daha az kullanışlı ve daha az hassas hale getirebilir. Buna rağmen ABD bir e-cny işleminin gerçekleşmesini doğrudan engelleyemese bile, e-cny'yi kullanan herhangi bir kurumun takas sistemine erişimini reddedebilir. Bu da güçlü bir caydırıcılık ve cezalandırma aracı olabilir. E-cny aktivitesini dolar ödemelerini izleyebildiği kadar yakından izleyemediğinden, bazı işlemler ABD’nin dikkatinden kaçabilir. Ancak e-cny, yaptırım rejimi için çok büyük bir tehdit haline gelirse, ABD teorik olarak Amerikan takas sistemine erişimi sürdürmek isteyen herhangi bir kurumun dijital yuanı kullanmasını yasaklayabilir. Bu, dünyayı dolar ve dijital yuan arasında seçim yapmaya zorlayacaktır.

E-cny başka bir kapalı döngüyü mümkün kılabilir. E-cny'deki işlemler Çin merkez bankasının bilançosu altında gerçekleşiyor. Bu, yetkililerin yerleşik olmayanlar arasında bile Çin'in para biriminin kullanımını izlemesini kolaylaştırıyor. E-cny yalnızca onaylanmış e-cüzdanlar arasında işlem yapabildiğinden, Çin makamları onay sürecinde potansiyel spekülatörleri de ayıklayabilir. Dijital cüzdanların, ikamet ettikleri ülke ve çalıştıkları endüstri gibi bir dizi kullanıcı özelliğini kodlaması muhtemeldir. Bu tür ayrıntılar, insanlara ve şirketlere yuan ödemelerine erişim izni vermek veya reddetmek veya ödemelerini belirli boyutlarla sınırlamak için kullanılabilir. Çin daha sonra bu sayede sınırları dışında dolaşan herhangi bir dijital yuanın yanlış nedenlerle yanlış ellere geçmeyeceğini garantileyebilir.

Çin'in dijital para birimi ayrıca "programlanabilir"

Çin'in dijital para birimi ayrıca "programlanabilir". E-cny, harcamak için bir zaman dilimi gibi koşullarla göre ayarlanabilir. Düzenleyiciler, örneğin, yabancı para birimleri için ne kadar satılabileceğine dair sınırlar kodlayabilir. Mesela, e-cny cüzdanlarının Afrika'daki bir dizi tahıl tüccarına, bazı diğer ilgili firmalara, çiftçilere, böcek ilacı satıcılarına ve lojistik firmalara verildiğini hayal edin. Bu şirketlere Çin tarafından ödünç olarak verilen para, yalnızca bu tedarik zincirindeki onaylı şirketlerle değiştirilebilecek şekilde programlanabilir. Çin Merkez Bankası ödeme akışlarını da yakından izleyebilir. E-cny'nin onaylanmamış bankalarla diğer para birimlerine çevrilmesi kolayca durdurulabilir.

Fudan Üniversitesi'nden Charles Chang, Çinli yetkililerin 2035 yılına kadar serbest ticaret limanı olacak Hainan'daki yuan konvertibilite kurallarındaki değişiklikleri zaten denediklerini belirtti. Çin, ada eyaletini Hong Kong'a benzer bir rol oynayan bir açık deniz ticaret ve finans merkezi haline getirmeyi hedefliyor. Chang, bu tür bir finans bölgesinin dijital yuanın ticari finansmanını yürütmek için bir üs olarak kullanıldığını hayal etmenin zor olmadığını söylüyor.

Ancak Çin dışındaki kullanıcılar bunu isteyecek mi? Daha fakir ülkelerde, muhtemelen evet. Afrika'nın yoksul bölgelerinde dolar cinsinden finansman sağlamak inanılmaz derecede zor olabilir. Arz sınırlıdır. İşletme sahipleri genellikle haftalarca bekler ve satın almada ağırdan ödeme yaparlar ve rüşvetler öderler. Daha fakir ülkelerdeki birçok firma, mevcut olduğunda zaten yuan tabanlı ticaret finansmanını tercih ediyor. E-cny'ye geçiş, yalnızca bol miktarda tedarik edildiği ve denizaşırı kullanıcılar dijital cüzdanlar alabildiği sürece kolaylaşabilir.

Kısıtlı bir para birimi, doğal olarak kısıtlanmamış bir para biriminden daha az çekicidir. Dolayısıyla, programlanmış bir dijital yuan, bu tür kısıtlamalardan arındırılmış bir para biriminden daha az çekici olacaktır. 

Bu ihtimallerin çoğu halen spekülasyondur. Amerika ile gerilimler arttıkça, e-cny'nin yerel olarak piyasaya sürülmesi, yaklaşmakta olan çatışmadan endişe duyan Çinli teknokratları pek de rahat bırakmayacaktır. Ancak uzun vadede, dijital para birimi daha önemli olacak. Sonunda dijital yuan, para biriminin dünyaya yayılmasına yardımcı olabilir.
Kaynak: The Economist